Gewasbeschermingsmiddelen zijn niet hét probleem

Alles is giftig

Paracelsus (1493-1541) vermeldde al in de 16de eeuw dat “de dosis het vergif maakt”. Ofwel, alles is uiteindelijk giftig, als de hoeveelheid maar groot genoeg is. Zo is water ook giftig. Drink je bijvoorbeeld vijf liter water in één uur, dan overlijd je aan de gevolgen van watervergiftiging.

Water noemen we geen gif

Water noemen we echter geen gif. We noemen iets gif als een stof, in tegenstelling tot bijvoorbeeld water, al in een kleine dosis schadelijk is.

De natuur zit vol gif

Gif komt ook van nature voor. Denk maar aan het gevaar dat schuilt achter het paddenstoelen plukken. Pluk je per ongeluk een groene knolamaniet en eet je die op, dan kan het een dodelijke afloop hebben.

Maar er zijn veel meer gifstoffen in de natuur te vinden. Kijk alleen al maar naar het rijtje plantengifstoffen (fytotoxinen), zoals:

• glycoalkaloïden in aardappel, aubergine, paprika en tomaat
• glucosinolaten in diverse koolsoorten, broccoli, bloemkool en spruitjes
• fenolen in de schil van citrusvruchten, granen en koolsoorten
• cyanogenen in amandelpitten, lijnzaad, cassave, vlierbessen en bonen
• lectinen in (soja)bonen en
• biogene aminen in tomaat, citrusvruchten, champignons, paprika, kool, aardappel, radijs en  zuurkool.

Ruim 99% van de gifstoffen die we binnenkrijgen, zijn gifstoffen die van nature voorkomen blijkt uit wetenschappelijk onderzoek van Ames en zijn collega Gold uit 2000. Maar het gaat allemaal om kleine hoeveelheden en het is daarom niet iets om je druk over te maken. Wel is het advies om gevarieerd te eten. Zo krijg je minder snel te veel van een bepaalde stof binnen.

Hoeveel is dan giftig?

De dosis bepaalt dus of iets schadelijk is of niet. Dit verschilt niet alleen per stof, het hangt ook af van jou. Hoe zwaar je bent, hoeveel je binnenkrijgt binnen hoeveel tijd, of je fit of ziek bent, oud of jong, etc.

Dosis-respons gewasbeschermingsmiddelen

Hoe zit het dan met gewasbeschermingsmiddelen? Die zijn toch ook giftig? Laten we bij het begin beginnen. Er is een toenemend effect bij toenemende blootstelling aan een bepaalde factor. Dit stelt men vast op basis van dierproeven. Dat ziet er zo uit:

Laten we rechts beginnen:

• De LD50 (van median Lethal Dose for 50% of subjects) is de waarde waarbij 50% van een populatie een bepaald effect vertoont of sterft
• De LOAEL (Lowest Observed Adverse Effect Level) is de laagste dosis waarbij er een waarneembaar schadelijk effect is
• De NOAEL (No-Observed-Adverse-Effect-Levels) is de hoogste dosis zonder waarneembaar schadelijk effect
• Als Safety Factor wordt de NOAEL waarde door 10 gedeeld om de overstap te maken van proefdier naar de mens. Vervolgens wordt die waarde nog een keer door 10 gedeeld om rekening te houden met het verschil tussen mensen (jong, oud, zwanger, ziek en genetisch vatbaar)
• De ADI (Acceptable Daily Intake) is vervolgens de acceptabele dagelijkse hoeveelheid per kilogram lichaamsgewicht
• Het MRL (Maximum Residue Limit) is in de eerste plaats een landbouwkundige norm. Deze is erop gericht om te zorgen dat er niet meer gewasbescherming gebruikt wordt dan nodig is om de ziekte of plaag te bestrijden

Meer over het MRL

Residuen kunnen in levensmiddelen terecht komen door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, biociden of diergeneesmiddelen. Het MRL is het wettelijk toegestane maximale restgehalte (residu) van zo’n stof in of op levensmiddelen.

In sommige individuele producten komen gehalten voor die aanzienlijk hoger zijn dan het MRL. Om deze reden is de Acute Reference Dose (ARfD) ingevoerd. Dat is een schatting van de hoeveelheid van een stof in voedsel en/of drinkwater, die gedurende een periode van 24 uur of minder kan worden ingenomen zonder noemenswaardig gezondheidsrisico. In de regel is de ARfD altijd gelijk aan of hoger dan de ADI. In het geval van een overschrijding van het MRL wordt er naar de aanvaarbare dagelijkse inname (ADI) of de Acute Referentie Dosis (ARfD) gekeken.

Meestal is het nog niet schadelijk voor je gezondheid als er meer van een bestrijdingsmiddel of diergeneesmiddel in een product zit dan toegestaan. Echter, als de overschrijding van het MRL te groot is laat de NVWA producten uit de winkels terughalen.

Cocktail effect

Bij het vaststellen van het MRL kijken ze ook naar andere gewassen die met dezelfde stof kunnen worden behandeld. We eten tenslotte verschillende producten per dag. De som van de MRL’s op de verschillende producten mag de ADI niet overschrijden. Dit wordt berekend aan de hand van een model met een standaard dieet.

Er blijft natuurlijk altijd een restrisico, maar de kans is zeer onwaarschijnlijk. Trouwens, we eten wel vaker een “gif cocktail”. Denk maar aan het gif uit de natuur in een aardappelstamppot met spruiten, een beetje rasp van citroenschil overgoten met gebakken champignons, knoflook en tomaat (zie het kopje De natuur zit vol gif). Superlekker én nog steeds gezond!

En die gifstoffen dan? Daar hebben we onze lever voor. Je lever haalt voor het lichaam vreemde of schadelijke stoffen uit de circulatie en maakt ze onwerkzaam (denk hierbij ook aan dikkedarmbacteriën, alcohol en medicijnen).

Je lever verandert de structuur van deze stoffen of bindt deze aan een eiwit. Zo worden giftige producten van de stofwisseling in water oplosbaar gemaakt, waardoor ze gemakkelijker uit je lichaam te verwijderen zijn.

Zolang je de lever niet té veel werk geeft, kan deze prima omgaan met deze (gif)stoffen. Nogmaals, de dosis maakt het vergif.

Toch maak ik me druk!

Ik ook. Toch maak ik me ook druk. Het aantal mensen met één of meer chronische ziekten is enorm. Dit komt alleen niet door het restje gewasbeschermingsmiddelen. Het probleem zit hem vooral in onze leefstijl.

Op dit moment rookt 24% van de Nederlanders nog, heeft 50% overgewicht, beweegt 45% te weinig en eet nagenoeg iedereen ongezond:

• 95% eet minder dan 200 gram groenten per dag (terwijl de ondergrens inmiddels al op 250 gram per dag ligt),
• 90% haalt de 2 stuks fruit per dag niet,
• we eten te veel vlees (maximaal aanbevolen hoeveelheid is 500 gram vlees, waarvan maximaal 300 gram rood vlees),
• we eten en drinken (te veel) geraffineerde koolhydraten (wit- of bruinbrood, witte pasta, witte rijst, frisdrank, snoep, suiker, etc.),
• enzovoort.

Zo’n 80% (!) van de chronische ziekten (hart- en vaatziekten, kanker, diabetes type 2, etc.) had voorkomen kunnen worden door te kiezen voor een gezonde leefstijl (voor meer informatie hierover, zie het receptenboek Gezonde keuzes, simpel gemaakt). Hier is dé winst te behalen. Zorg eerst voor een gezonde leefstijl, dan kun je je erna altijd nog druk maken om het restje gewasbeschermingsmiddelen. Al is je druk maken natuurlijk ook weer ongezond 😉.

Help mee!

Welk eetpatroon en leefstijl je kiest is jouw beslissing. Ik verstrek alleen betrouwbare, praktische en motiverende informatie, gebaseerd op wetenschappelijk bewijs dat je kunt gebruiken bij het maken van jouw keuzes. Ik vermijd graag het geneuzel in de marge en focus op hetgeen waar de grootste winst te behalen is.

Deel het artikel gerust op social media en/of laat me weten wat je ervan vindt. Dankjewel, Carlo Kool.

Carlo Kool (1975) is voedingsdeskundige. Hij volgde onder andere de opleiding Gewichtsconsulent en diverse cursussen op het gebied van voeding en gezondheid van Wageningen University & Research.